Blog Full

Mühasibat uçotu – inkişaf mərhələləri (30-cu hissə)

29-cu hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun

XX əsrdə Almaniyada uçot

Zommerfeld, eudinamik balansında, Bidermann tərəfindən verilən balansın şərhi ilə Şmalenbax fikirlərinin sintezinə can atırdı: balansın obyekti pul dövrü hesab olunurdu: pullar-ehtiyatlar-hazır məhsullar-realizə-pullar.

Demək olar ki, bütün alman tədqiqatçıları uçotun əsasını balans hesab edirdilər. Valbax uçotun əsasında hesabın dayandığını düşünürdü. Hesab real dünyanı əks etdirirdi, onun kəmiyyət ölçüsünü verirdi və insanların qarşılıqlı əlaqələrini açırdı.

Toms hərəkəti onu yaradan səbəblərdən asılı olaraq öyrənən kinetik mühasibatlıq yaratmışdı. Tomsun yaratdığı hesab matrisası hesabat dövründə müəssisənin vəsaitlərinin dövriyyəsini əks etdirmək, qarşılıqlı əlaqələri açmaq, xətti əmsalları hesablamaq imkanı verirdi. Hesabların matrisanın müəllifini mühasibat uçotu mövzusunu dəyərlər və pul axını kimi başa düşməyə vadar etdi. Beləliklə, matrisa müəssisənin həyat qabiliyyətini açıqladığı şahmat balansını təqdim edirdi. İqtisadi güc isə rentabellikdən daha vacib amil kimi qiymətləndirilirdi.

Alman məktəbi hesabdarlıq formalarının inkişafına böyük töhfələr verib: kartoçka formaları və surətçıxarma. 1905-ci ildə V. Bax hintz hesabdarlığının kartoçka formasını yaratmış və xronoloji qeydiyyat prinsipini tamamilə bərpa etmişdir. Fortştritt (müvəffəqiyyət) forması xəttkeş ilə bərkidilmiş xüsusi taxtanı bildirirdi. Bu taxtaya iki hesab qoyulurdu, üstündən isə jurnal, beləliklə də eyni vaxtda üç qeyd aparılırdı. Bu prinsip fortşritt şəklində istifadə olunan sənədləri əlfəcinləmək üçün analoji aparatın istifadəsinə əsaslanan ruf formasında inkişaf etmişdir. Burada hesablar orijinal sayılırdı, surəti isə jurnal. Günün sonunda iş əməliyyatları jurnal üzrə yenidən hesablanırdı (məbləğlər eyni provodkalar üzrə qruplaşdırılırdı) və bu əsasda balans tərtib edilirdi.

Beləliklə, xronoloji qeydin rolu yüksəlirdi. Definitif (yekun) forması daha geniş yayılmışdır. Bu forma ruf  (zəmanətli öhdəlik) formasının mürəkkəb təsərrüfatların iş şəraitinə praktiki uyğunlaşdırılmasına əsaslanırdı. O, sənədlərin möhkəmləndirilməsinin daha rahat sistemindən istifadə edirdi. Oda, ayaq, şabor oxşar formalar idi. Kartoçkaların və kopyaların yayılması jurnalı nəinki məhv etmədi, həm də hesablar üzrə müxtəlifliyə nəzarət məqsədləri üçün onun aparılmasının zəruriliyini təsdiq etdi. Məsələ nəyin orijinal, nəyin kopya, hesab və ya jurnal hesab olumasına aparıb çıxarırdı. Kartoçka formalarından başqa kitab formaları da mühafizə olunurdu. Lakin heç bir forma təmiz şəkildə tətbiq olunmurdu, onların hamısı kompleks şəkildə istifadə olunurdu.

Beləliklə, alman mühasibat məktəbi hesablama texnikasının inkişafı, hesablama kart formalarının yaradılması, xronoloji yazının (jurnalın) uçotundan çıxarılması, riyazi və statistik metodların yayılması, hesab planlarının unifikasiyası sahəsində böyük xidmətlər göstərmişdir. Alman alimləri sənədlərdə və qeydlərdə, yəni, uçot qaydasında mühasibat uçotunun mənasını görürdülər. Formallaşdırılmış prosedur müxtəlif həllərin sintezinə yol açırdı. Çünki bu cür həllərin hər biri ümumi universal prosedurun özəl hadisəsi idi. Mühasibat modelləşdirilməsi öz başlanğıcını alman məktəbindən götürmüşdür.

31-ci hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun

TELEGRAM KANALIMIZA ÜZV OLUN

Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN

Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun

Mühasibat sahəsində ən son iş elanları və xəbərlərini izləmək üçün linkə daxil olaraq qrupumuza üzv olun

Mühasibat uçotu – inkişaf mərhələləri (29-cu hissə)

28-ci hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun

XX əsrdə Almaniyada uçot

Alman məktəbi üçün XX əsrdə balansın bütün digər mühasibat anlayışlarının və müddəalarının əldə oluna biləcəyi müəyyənedici, ümumiləşdirici və istiqamətverici kateqoriyası kimi şərh edilməsi səciyyəvi idi. Almaniyada balansın mexaniki izahı hökm sürürdü, buna görə də diskussiyanın mərkəzində onun statik və dinamik təbiəti məsələsi dururdu. Güman edilirdi ki, birinci halda balans müəyyən tarixdə vəsaitlərin vəziyyətini əks etdirirdi. Sonrakı dəyişikliklərə səbəb olurdu, ikinci halda isə – bu, yalnız birdəfəlik itirilmiş səylərin nəticəsi və keçmişin yekunudur. Bütün alman balansşünaslıq məktəbi üç qrupa bölünürdü: statik, dinamik balans və kompromis həll tərəfdarları. Statik balans tərəfdarları M. Berliner, Q. Bderman, Q. Nikliş və digərləri idi.

Berliner hər bir balansa ləğvetmə kimi baxırdı. Buradan balansın passivi aktivin əmlak kütləsinin pay bölgüsündən başqa bir şey deyildi. Bu, balansın iqtisadi anlaşılmasıdır ki, onun aktivində müəssisənin əmlak kütləsi, passivdə isə onun bölüşdürülməsi planı göstərilir.

Statik balans nəzəriyyəsi öz təlimini ənənəvi baxışlara qarşı qoymaq üçün belə adlandırılmışdı. Nikliş, balans hesabatının bir məqsədi olduğunu – müəssisənin vəsaitlərinin vəziyyətini təsvir etmək olduğunu iddia edirdi. Çünki yalnız bu halda balans hesabatı kreditorların maraqlarını qoruya bilirdi. Balans ləğvetmə kimi başa düşülürdü. Yəni, aktivlər hesabat günü üçün cari qiymətlərlə nəzərdən keçirilirdi. Təcrübədə bu, vəsaitlərin minimum qiymətlərlə qiymətləndirilməsinə gətirib çıxardı. Qeyri-maddi dəyərlər yalnız satın alındıqları halda balansa daxil edilirdi. Yalnız istehsal xərcləri itki sayılırdı. Mühasibat balansının statik təfsirini Q. Holtser və V. Le Kutr inkişaf etdirirdi.

Balans nəzəriyyəsinin inkişafı statik şərhdən dinamik bir vəziyyətə gətirib çıxardı, birincisi təbii bir xarakter daşıyırdı və statistikaya xas idi; ikincisi, müasir firmaların iqtisadi fəaliyyətinin iqtisadi məzmununu açıqlayırdı.

Dinamik balansı E. Şmalenbax şərh edib, onun təliminin əsasını maddi nəticələrin və maddi xərclərin fərqləndirilməsi təşkil edirdi. Onun fikrincə, əgər müəssisənin mövcud olduğu bütün tarix üzrə balansa baxılsa, onun yarandığı gündən ləğv edildiyi ana qədər nəticələrin və xərclərin miqdarı eyni olardı; lakin praktikada müəssisənin mövcud olduğu ayrı-ayrı dövrlər üzrə balans tərtib olunmalıdır. Qısa dövr ərzində maddi nəticələri və maddi xərcləri nəzərə alsaq, bu dövr ərzində məsrəflərin artıqlığı maliyyə nəticəsinə bərabər deyil, çünki maliyyə xərcləri və gəlir heç də həmişə maddi xərclərə və nəticələrə uyğun gəlmir.

Maliyyə nəticəsinin – gəlirlərin uçotu məqsədilə yalnız xərc və gəlirlər nəzərə alınmaqla istifadə etmək lazımdır ki, buraya dövri maddi məsrəflərin və nəticələrin məbləğləri daxil edilmişdir. Beləliklə, Şmalenbax mənfəətin müəyyənləşdirilməsində və nəticələrin əks olunmasında balansın əsas rolunu görürdü.

Öz tədqiqatlarının mərkəzinə balansı qoyaraq, Şmalenbax hesabların kapitalın hərəkəti ilə təsnifatını birləşdirirdi. Buna görə də mühasibat balansının əsasında dövriyyə vəsaitlərinin balansı durur və təsnifatdan irəli gələn hesablar planı ən böyük dolğunluq ilə kapitalın hərəkətini, onun dövriyyə mərhələlərini əks etdirməlidir. Dinamik balans məsələlərini E. Kasiol, E. Valb, V. Riger inkişaf etdiriblər. İkili qeydiyyatın izahında dinamik şərhin tərəfdarları bir sıralı hesabların nümayəndələrinə bölünürdü: debet-xərclər, kredit-gəlirlər (V. Riqer); iki – debet və kreditin dəyəri aktiv və ya passiv hesab haqqında danışdığımızdan asılı olaraq dəyişirdi (E. Valb); və üç sıra – əmlak və kapitalın hesabı (debet üzrə sahibkarın hüququ göstərilirdi, kredit üzrə – gəlirlərin). Son maliyyə nəticəsi hesabların hər bir sıra üçün ayrıca göstərilə bilərdi (Lemann).

Kompromis adını almış statik və dinamik balansın birləşməsi, onların sintezi F. Şmidt, G. Sommerfeld, A. Valbax və V. Toms tərəfindən təklif edilmişdir.

Şmitd öz balansını orqanik adlandırırdı və onu hər il tərtib etməyi tövsiyə edirdi. Bu tələb uçot ölçüsü kimi pul çatışmazlığından irəli gəlirdi, onların alıcılıq qabiliyyəti sürətlə dəyişirdi və yekunda belə nəticə çıxırdı: pullar nə qədər tez dəyərdən düşürdüsə, balansı bir o qədər tez-tez tərtib etmək lazımdır. Orqanik balansla bağlı elmdən Şmidt orqanik hesablama elmini götürmüşdü.

30-cu hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun

TELEGRAM KANALIMIZA ÜZV OLUN

Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN

Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun

Mühasibat sahəsində ən son iş elanları və xəbərlərini izləmək üçün linkə daxil olaraq qrupumuza üzv olun