Blog Full

Təbii inhisarçılığın tənzimlənməsi (II hissə)

I hissəyə nəzər yetirin

Təbii inhisarların qiymətlərinin tənzimlənməsinin xüsusi orqanları xərclərin qiymətləndirilməsi əsasında onun rentabelliyini tənzimləyir, yəni, inhisarçılığın xərcləri şişirtməyə birbaşa marağı var. Təbii inhisarların effektiv tənzimlənməsi onların xərclərinə daim nəzarət edilməsini tələb edir.

Bəzi təbii inhisarların fəaliyyətində daha bir cəhət də vardır. Bir çox məhsul növlərini mühafizə etmək və qoruyub saxlamaq mümkün deyil və onların istehsalı prosesində dərhal istehlak edilməlidir (məsələn, elektrik enerjisi, rabitə və s.). Bu vaxt həmin məhsullara tələbat zaman baxımından əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir və ya başqa sözlə, müəyyən dövrlərdə maksimal, pik tələbat mövcuddur. Müəssisələr öz növbəsində başqa vaxtlarda istifadə olunmayan istehsal güclərinin saxlanması bahasına bu tələbatı ödəməyə hazır olmalıdırlar.

Belə bir vəziyyətdə qiymətləndirmə siyasəti nə olmalıdır? Burada, bir qayda olaraq, “mişarvari” qiymət metodu tətbiq olunur: pik yüklənmələr dövründə yüksək qiymətlər və digər vaxtlarda aşağı qiymətlər. Bu, xidmətlərdən pik hesab olunmayan dövrlərdə istehlak etməyə təşviq edir.

Təbii inhisar fəaliyyətini tənzimləmək üçün başqa bir yol da var: rəqabətin yaradılması, bazar içərisində rəqabətin miqyasından, qənaətin olması səbəbindən mümkün olmadığı yerdə-bazarlara xidmət etmək hüququ üçün hakimiyyət orqanları tərəfindən auksionların təşkili. Hərracın qalibi büdcəyə ən çox pul məbləği verməyi öhdəsinə götürən şəxs və ya şirkət olacaq.

Məsələn, yaşayış fondunun saxlanılması və təmiri hüququ üçün hərracın təşkili mümkündür (ilk belə hərrac 1996-cı ildə Sankt-Peterburqda keçirilmişdi), istilik şəbəkələrinin saxlanılması hüququ və s.

Mühasib peşəsi səriştələrin daim artırılmasını, qanunvericilikdəki yenilikləri izləməyi, bilik və bacarıqları yüksəltməyi zəruri edən intellektual və məsuliyyətli bir ixtisasdır. Təşkilati-hüquqi formasından və ölçüsündən asılı olmayaraq heç bir müəssisə mühasibat uçotu aparılmadan keçinə bilməz. Buna görə də, xüsusi diplomu və təcrübəsi olan insanlara tələbat həmişə var. Bu ixtisas üzrə illərlə işlədikdən sonra cəsarətlə deyə bilərik ki, bu peşə heç vaxt sıradan çıxmayacaq. Bunu sübüt etməyə çalışacağıq. (II hissəyə nəzər yetirin)

Autsorsinq şirkətləri ayrı-ayrı mütəxəssisləri əmək bazarından sıxışdıracaq?

Əlbəttə ki, bunlar nadir hallarda baş verir və əksər mühasiblər məsuliyyətli və icraedici əməkdaşlardır. Bununla birlikdə mühasibat və vergi uçotu sahəsində xidmətlər göstərən firmaların danılmaz üstünlükləri vardır:

• bütün mütəxəssislər yüksək ixtisasa və dərin biliyə sahibdirlər;
• tərəflərin bağladığı müqaviləyə əsasən, icraçı üçün məsuliyyət nəzərdə tutulur;
• muzdlu mühasiblərin xidmətlərinin qiyməti ştat mütəxəssisindən aşağıdır (proqram təminatı alınmasına, iş yerinin təşkilinə, sosial ödənişlərə və s. ehtiyac olmadığı üçün).

Əlbəttə ki, bu cür xidmətlər bazarında özünü yaxşı tanıtmış firmalara etibar etmək lazımdır. Onlar həyata keçirilən əməliyyatların keyfiyyətinə zəmanət verir, məxfi məlumatları etibarlı şəkildə mühafizə edib saxlayırlar. Autsorsinq firmasının xidmət sifarişçisi olan müəssisənin rəhbərliyi və əməkdaşları mühasibat uçotunu peşəkarlara etibar edərək biznesin inkişafına diqqət yetirə bilərlər.

Gələcəkdə mühasib üçün hansı bacarıqlar tələb olunacaq?

Mühasibat işi ilə məşğul olan mütəxəssis profil üzrə təhsilə malik olmalıdır. Eyni zamanda, müntəzəm olaraq ixtisasını artırmağa, işində yeni standartlar və texnologiyalardan istifadə etməyə məcburdur. Mütəxəssis yalnız mühasibat uçotu ilə əlaqəli qanunvericiliyi deyil, mülki və əmək hüququ ilə əlaqəli qaydaları, izahatları və qaydaları da bilməlidir. İstənilən bir mühasibin əsas şəxsi keyfiyyətləri arasında diqqətlilik, çalışqanlılıq, məsuliyyətlilik, dəyişən şəraitə tez uyğunlaşmanı qeyd etmək olar. Əgər bir mütəxəssis yuxarıda göstərilənlərin hamısı ilə öyünə bilərsə, mühasibat sahəsində uğurlu bir karyera qazanacaqdır. Bu peşənin yaxın gələcəkdə yox olub-olmadığı üzərində düşünmək belə lazım deyil.

“Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” qanunun 29.4-cü maddəsinə əsasən, qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) illik maliyyə hesabatlarını aprelin 1-dən gec olmayaraq Maliyyə Nazirliyinə təqdim etməlidirlər.

Bu barədə nazirliyin QHT-lərə müraciətində bildirilir.

Qurum bəyan edib ki, “Qeyri-hökumət təşkilatlarının illik maliyyə hesabatının forması, məzmunu və təqdim edilməsi Qaydası” Nazirlər Kabinetinin 25 dekabr 2009-cu il tarixli qərarı ilə təsdiq edilib. Həmin qərara əsasən qeyri-hökumət təşkilatlarının maliyyə hesabatları aşağıdakılardan ibarət olmaqla müəyyən edilib:

1. Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat;

2. Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat;

3. Əhəmiyyətli uçot siyasəti və izahlı qeydlər.

“Eyni zamanda, maliyyə fəaliyyəti olmayan Qeyri-hökumət təşkilatları üçün müvafiq qərarla “Maliyyə fəaliyyəti olmaması barədə arayış” forması təsdiq edilib.

Göstərilənləri nəzərə alaraq, www.qht-hesabat.maliyye.gov.az saytı vasitəsilə “Qeyri-hökumət təşkilatlarının elektron hesabatlılıq proqramı”nda qeydiyyatdan keçməyiniz və nəzərdə tutulan formaya uyğun olaraq maliyyə hesabatlarınızı və ya maliyyə fəaliyyətinizin olmamasına dair təsdiq edilmiş arayış formasına uyğun olaraq hesabatı Maliyyə Nazirliyinə elektron qaydada təqdim etməyiniz tələb olunur”, – müraciətdə qeyd olunub.

Mənbə: report.az

1 yanvar 2022-ci il tarixinədək, Vergi Məcəlləsinin 16.1.8-ci maddəsində müəyyənləşdirilən istisnalar nəzərə alınmaqla, pərakəndə ticarət və (və ya) ictimai iaşə fəaliyyəti üzrə nağd pul hesablaşmaları məcburi olaraq nəzarət-kassa aparatları ilə həyata keçirilirdi. Vergi Məcəlləsinə edilən son dəyişikliklərlə bu siyahı genişləndirilib. Mövzunu iqtisadçı ekspert Anar Bayramov şərh edir.

1 yanvar 2022-ci il tarixdən, Vergi Məcəlləsinin 16.1.8-ci maddəsində müəyyənləşdirilən istisnalar nəzərə alınmaqla, aşağıdakı vergi ödəyiciləri mütləq olaraq pərakəndə ticarət və (və ya) ictimai iaşə fəaliyyəti üzrə nağd pul hesablaşmalarını nəzarət-kassa aparatları ilə həyata keçirməlidirlər:

• pərakəndə ticarət fəaliyyəti;

• ictimai iaşə fəaliyyəti;

• yerləşmə vasitələri hesab edilən mehmanxana (hotel) və mehmanxana tipli digər obyektlər;

• tibb müəssisələri;

• bərbərxanalar;

• gözəllik salonları;

• kosmetoloji mərkəzlər.

Göründüyü kimi, bərbərxanalar, gözəllik salonları və kosmetoloji mərkəzlər də 1 yanvar 2022-ci il tarixdən nəzarət-kassa aparatları tətbiq edəcək. Bərbərxanaların öhdəliklərinin icrası ilə bağlı ayrı-ayrı məqamlara misallarla nəzər yetirək:

Misal 1: Vergi ödəyicisi 3 bərbəri işə qəbul edərək bərbərxana xidməti göstərir. Bu vergi ödəyicisi 1 yanvar 2022-ci il tarixdən nəzarət-kassa aparatı tətbiq etməlidir. Həmin tarixə qədər isə nağd əməliyyatlar kassa mədaxil qəbzləri ilə rəsmiləşdirilirdi.

Misal 2: Vergi ödəyicisi fərdi qaydada, sabit qəbzlə bərbər xidməti göstərir. Bu vergi ödəyicisinin 1 yanvar 2022-ci il tarixdən nəzarət-kassa aparatı tətbiq etməsinə ehtiyac yoxdur. Cünki Vergi Məcəlləsinin 16.1.8.6-cı maddəsinə əsasən, Məcəllənin 220.10-cu maddəsinə uyğun olaraq fərdi qaydada göstərilən bərbər fəaliyyətinə nəzarət-kassa aparatının tətbiqi istisna olunan hallara aid edilib.

Misal 3: Eyni obyektdə iki vergi ödəyicisi ayrı-ayrı icarə müqaviləsi ilə bərbər fəaliyyəti göstərir. 50 kvadratmetrlik obyektin 20 kvadratmetri bir, 30 kvadratmetri isə digər vergi ödəyicisinin istifadəsindədir. Bu halda da vergi ödəyicilərinin nəzarət-kassa aparatı tətbiq etməsi mütləq sayılmır.

Bərbər xidməti ilə bağlı bir məsələni də qeyd edək ki, Vergi Məcəlləsinin 221.8.10-cu maddəsinə əsasən, Məcəllənin 218.4.4-cü maddəsində göstərilən fiziki şəxslərin vergi öhdəliklərini “Sadələşdirilmiş vergi üzrə sabit məbləğin, məcburi dövlət sosial sığorta və icbari tibbi sığorta haqqının ödənilməsi haqqında qəbz” əldə etməklə sadələşdirilmiş qaydada yerinə yetirməsi həmin şəxsləri nağd pul hesablaşmaları zamanı alıcıya bu Məcəllənin 16.1.9-cu maddəsində nəzərdə tutulmuş müvafiq qəbz və digər ciddi hesabat blanklarını təqdim etmək öhdəliyindən azad etmir.

Göründüyü kimi, sabit qəbzlə fəaliyyət göstərən vergi ödəyicisi nağd hesablaşmalar zamanı müvafiq qəbzi təqdim etməlidir. Sabit qəbzlə fəaliyyət göstərən şəxsin dövriyyəsi onun vergi öhdəliyinin müəyyən edilməsində rol oynamasa da, Məcəllə bunu tələb edir. Sabit qəbzlə fəaliyyət göstərən vergi ödəyicisi hər ay sabit məbləğdə sadələşdirilmiş vergi ödəyir.

Qadın gözəllik salonlarına gəlincə, bu obyektlərdə vergi ödəyiciləri bərbər xidməti ilə yanaşı, manikür, pedikür, dırnaq qaynağı, üz-qaş baxımı və s. kimi digər fəaliyyətlər də həyata keçirirlər.

Misal 1: Fərdi qaydada gözəllik salonu kimi fəaliyyət göstərən vergi ödəyicisi 1 yanvar 2022-ci ildən nağd hesablaşmaları nəzarət-kassa aparatı ilə aparmağa borcludur.

Kosmetoloji mərkəzlər də 1 yanvar 2022-ci il tarixdən nəzarət-kassa aparatı tətbiq etmək vəzifəsi olan vergi ödəyicilərinə aid edilib. Kosmetoloji mərkəzlərdə, adətən, dəriyə kosmetoloji maddələrlə qulluq göstərilməsi və dərialtı infeksiyaların terapiyası kimi xidmətlər göstərilir.

Misal 2: Kosmetoloji fəaliyyətlə məşğul olan vergi ödəyicisi vətəndaşın dərisinə kosmetoloji maddələrlə qulluq müqabilində 50 manat ödəniş alıb. Vergi ödəyicisi müştəriyə nağd hesablaşmalar zamanı nəzarət-kassa aparatının çekini təqdim etməlidir. Təbii ki, bu xidmətin rəsmiləşdirilməsi vergi orqanının elektron informasiya sisteminə real vaxt rejimində qoşulmuş nəzarət-kassa aparatı vasitəsilə həyata keçiriləcək.

Yekunda bir məsələni də bildirək ki, nəzarət-kassa aparatı tətbiq edən vergi ödəyiciləri təqdim etdikləri mala (iş, xidmətə) görə ödənişi POS-terminalla aldığı halda da qarşı tərəfə nəzarət-kassa aparatının çekini təqdim etməlidirlər.

Mənbə: vergiler.az

Bax:

• ƏDV-nin hesablanmasında yaranan problemlər və həlli yolları

• İxtisar edilən işçiyə kompensasiya ödənişi