Mənfəət vergisini necə hesablamalı?
Azərbaycanda mövcud olan 9 növ vergi arasında mənfəət vergisi ümumi vergi daxiolmalarındakı payına görə ilk üçlüyə daxildir. Bu vergi üzrə toplanan vəsaitlərin məbləği ənənəvi olaraq ƏDV və gəlir vergisindən sonra üçüncü ən iri vergi növüdür.
Bəri başdan deyək ki, vergi ödəyicisinin gəliri ilə gəlirdən çıxılan xərci arasındakı fərq onun mənfəəti hesab olunur. Mənfəət vergisi dedikdə, məhz gəlirlərin mənfəət hissəsindən hesablanmış vəsait nəzərdə tutulur ki, bu zaman vergidən azad edilən gəlir mənfəət vergisinə daxil edilmir. Azərbaycan Respublikasında rezident və qeyri-rezident müəssisələr mənfəət vergisinin ödəyiciləridir. Fiziki şəxs olmayan hər hansı xarici şəxs birgə sahibkarlıq fəaliyyətinin obyekti olmadığını sübut etməyincə, ona mənfəət vergisinin ödəyicisi olan müəssisə kimi baxılır. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə müvafiq olaraq yaradılmış hüquqi şəxslərin sərbəst balansa, cari və ya digər hesablara malik olan filialları, struktur bölmələri və ya digər ayrıca bölmələri mənfəət vergisinin ödəyiciləri deyil.
Bax: Mənzil kirayəsinə vergi tətbiqi
Rezident müəssisə üçün vergitutma obyekti həm Azərbaycan Respublikasındakı, həm də ölkəmizin hüdudlarından kənardakı mənbələrdən əldə edilmiş mənfəətdir. Qeyri-rezident müəssisələr üçün vergitutma obyekti isə yalnız Azərbaycan Respublikasındakı mənbələrdən əldə edilmiş mənfəətdir. Ölkəmizdə daimi nümayəndəlik vasitəsilə fəaliyyət göstərən qeyri-rezident müəssisənin daimi nümayəndəliklə bağlı əldə etdiyi mənfəətindən vergi tutulur. Belə vergi ödəyicisi fəaliyyətindən əldə etdiyi mənfəətindən, yəni daimi nümayəndəliyi ilə bağlı Azərbaycan mənbəyindən əldə etdiyi ümumi gəlirinin həmin gəlirin əldə edilməsinə çəkilən xərclər çıxıldıqdan sonra qalan məbləğindən vergi ödəyir.
Qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliklə bağlı olmayan ümumi gəliri isə xərclər çıxılmadan ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunur. Qeyri-rezident müəssisənin Azərbaycan Respublikasındakı daimi nümayəndəliyi ilə bağlı olmayan əmlak təqdim etməsindən təqvim ili ərzində Azərbaycan mənbəyindən əldə etdiyi ümumi gəlirindən həmin gəlirə aid olan xərclər çıxıldıqdan sonra vergi tutulur.
Vergi dərəcələrinin hesablanması qaydası
O ki qaldı vergilərin necə hesablanmasına – mənfəət vergisinin ödəyicisi kimi vergi uçotuna alınan hüquqi şəxs hesabat ili ərzində əldə etdiyi mənfəətdən, yəni əldə olunan vergi tutulan gəlirlərlə bu gəlirlərin əldə edilməsinə çəkilən xərclərin fərqindən 20 faiz dərəcə ilə mənfəət vergisini hesablamalıdır. Hesablanmış verginin məbləği hesabat ilindən sonrakı il martın 31-dən gec olmayaraq vergi orqanına bəyan edilir.
Qeyri-rezident hüquqi şəxslərin daimi nümayəndəliklə bağlı olmayan, lakin Azərbaycan mənbəyindən əldə edilən ümumi gəlirindən (ƏDVvə aksizlər çıxılmaqla) ödəmə mənbəyində aşağıdakı dərəcələrlə vergi tutulur:
- rezident müəssisə tərəfindən ödənilən dividenddən -10 faiz;
- rezident banklara, maliyyə lizinqi həyata keçirən rezident şəxslərə və ya qeyri-rezidentin banklarına, maliyyə lizinqi həyata keçirən qeyri-rezidentin Azərbaycandakı daimi nümayəndəliyinə kreditlər (ssudalar), depozitlər üzrə ödənilən faizlər istisna olmaqla, rezident müəssisə tərəfindən və ya qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliyi tərəfindən, yaxud bu cür nümayəndəliyin adından ödənilən faizlərdən, o cümlədən maliyyə lizinqi əməliyyatları üzrə ödənilən ssuda faizlərindən – 10 faiz;
- rezident müəssisənin və ya sahibkarın riskin sığortasına və ya təkrar sığortasına dair müqaviləyə uyğun olaraq sığorta ödəmələri – 4 faiz;
- Azərbaycan Respublikası ilə digər dövlətlər arasında beynəlxalq rabitə və ya beynəlxalq daşımalar həyata keçirilərkən rabitə və ya nəqliyyat xidmətləri üçün rezident müəssisənin ödəmələrindən – 6 faiz;
- icarə haqqından və royaltidən – 14 faiz;
- idman-mərc oyunlarından, lotereyaların keçirilməsindən, habelə digər yarışlardan və müsabiqələrdən pul şəklində əldə edilən uduşlardan (mükafatlardan) iştirakla bağlı ödənilən pul vəsaiti (pul qoyuluşu) çıxılmaqla qalan məbləğdən – 10 faiz;
- siyahısı hər il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən müəyyənləşdirilən güzəştli vergi tutulan ölkələrdə təsis edilmiş (qeydiyyatdan keçmiş) subyektlərə rezidentlər və qeyri-rezidentlərin daimi nümayəndəlikləri tərəfindən birbaşa və ya dolayısı ilə edilən ödənişlərdən – 10 faiz;
- digər işlərin görülməsindən, xidmətlərin göstərilməsindən əldə edilən, habelə Azərbaycan mənbəyindən əldə olunan sair gəlirlərdən – 10 faiz;rezident müəssisənin muzdlu işlə əlaqədar ödədiyi gəlir (aylıq gəlir vergisinin dərəcələrinə uyğun olaraq).
Həmçinin bax: Mənzil kirayəsi üzrə vergidən yayınanları hansı maliyyə sanksiyası gözləyir?
Qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliyindən mənfəət vergisindən əlavə olaraq həmin nümayəndəliyin xalis mənfəətindən ödəmə mənbəyində qeyri-rezidentə köçürdüyü hər hansı məbləğdən 10 faiz dərəcə ilə vergi tutulur.
Yeri gəlmişkən, mövcud qanunvericiliyə əsasən, vergi ödəyicisi vergi tutulan gəlirin (mənfəətin) dəqiq əks etdirilməsi üçün sənədləşdirilmiş məlumat əsasında gəlir və xərclərinin vaxtlı-vaxtında dəqiq uçotunu aparmağa borcludur. İqtisadi fəaliyyət sahələri üzrə vergitutma məqsədləri üçün gəlirlərin və xərclərin uçotunun aparılması qaydaları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən müəyyən edilir. Vergi ödəyicisi vergi ili ərzində eyni metodu tətbiq etmək şərti ilə vergilərin uçotunu kassa və ya hesablamalar metodu ilə apara bilər.
Kassa metodu ilə uçot aparan vergi ödəyicisi gəliri əldə edəndə və ya gəlir onun sərəncamına veriləndə, həmin gəliri nəzərə almalı və gəlirdən öz xərclərini yalnız bu xərcləri çəkdiyi zaman çıxmalıdır. Vergi ödəyicisinin nağd pul vəsaitini aldığı, nağdsız ödəmədə isə pul vəsaitinin bankda onun hesabına və ya sərəncamçısı ola biləcəyi hesaba, yaxud göstərilən vəsaiti almaq hüququna malik olacağı hesaba daxil olduğu vaxt – gəlirin əldə edildiyi vaxt sayılır. Hesablama metodu ilə uçot aparan vergi ödəyicisi isə gəlir əldə edilməsinin və xərc çəkilməsinin faktiki vaxtından asılı olmayaraq, gəlirini və xərcini müvafiq surətdə gəlir almaq hüququnun əldə edildiyi və ya xərcin çəkilməsi barədə öhdəliyin yarandığı vaxtı nəzərə almalıdır. Borc öhdəliyi üzrə faizlər və ya əmlakın icarə haqqı ödənilərkən ödənişin müddəti bir neçə hesabat dövrünü əhatə edirsə, xərc həmin hesabat dövrləri üzrə onun hesablanma qaydasına müvafiq surətdə həmin hesabat dövrləri üzrə bölüşdürülür.
Bəyannamələri necə təqdim etməli…
Mənfəət vergisinin hesabat dövrü təqvim ili sayılır. Vergi ödəyiciləri hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq vergi orqanlarına bəyannamə təqdim etməlidirlər. Vergi ili üçün bəyannamənin müəyyən edilmiş vaxtınadək son hesablama aparılmalı və vergi ödənilməlidir. Müəssisə Azərbaycan Respublikasında sahibkarlıq fəaliyyətini dayandırdıqda, bu barədə 30 gün müddətində vergi orqanlarına bəyannamə verməlidir. Belə olan halda, müəssisə üçün hesabat dövrü vergi ilinin əvvəlindən müəssisənin sahibkarlıq fəaliyyətini dayandırdığı günə qədər olan dövrü əhatə edir. Hüquqi şəxs və ya qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliyi ləğv edildikdə, ləğvetmə komissiyası və ya vergi ödəyicisi bu barədə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada vergi orqanına məlumat verməlidir. Hüquqi şəxslər rüb başa çatdıqdan sonra 15 gündən gec olmayaraq cari ödəmələri dövlət büdcəsinə ödəməlidirlər. Bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatlar isə mənfəət vergisini yerli büdcəyə ödəyirlər.
Vergi ödəyicisi il ərzində cari vergi ödəmələrinin məbləğini müəyyənləşdirmək üçün bu iki metoddan birini seçməli və hər il aprelin 15-dək bu barədə vergi orqanına məlumat verməlidir. Verginin məbləğini müəyyənləşdirmək üçün ikinci metod seçildikdə hər rüb başa çatdıqdan sonra 15 gün ərzində mənfəətdən və ya gəlirdən hesablanmış cari vergi məbləği barədə vergi orqanına arayış təqdim edilməlidir. Vergi ödəyicisi cari vergi ödəmələrinin məbləğini müəyyənləşdirmək üçün tətbiq etdiyi metod barədə məlumat vermədikdə vergi orqanı birinci metodu tətbiq edir və həmin metod vergi ilinin sonunadək dəyişdirilə bilməz. Cari vergi ödəmələri vergi ili üçün vergi ödəyicisindən tutulan verginin məbləğinə aid edilir. Mənfəət vergisi bəyannaməsini və ya vergi öhdəliyinin yaranmaması barədə müvafiq arayışı əsas olmadan məyyən edilən müddətdə təqdim etməyən vergi ödəyicisinə 40 manat məbləğində maliyyə sanksiyası tətbiq olunur.
Mənbə: vergiler.az
Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 124.1-ci maddəsinə əsasən, daşınmaz əmlak üçün icarə haqqından ödəmə mənbəyində 14 faiz dərəcə ilə vergi tutulur. İcarə haqqı vergi ödəyicisi kimi uçotda olmayan fiziki şəxs tərəfindən ödənildikdə icarəyə verən bu maddəyə uyğun olaraq 14% dərəcəsi ilə vergini özü ödəyir və Vergi Məcəlləsinin 33-cü və 149-cu maddələrinə uyğun olaraq, vergi uçotuna alınıb bəyannamə verir.
Azərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatası “Daxili Auditin planlaşdırılması” proqramı əsasında daxili auditor kadrlarının hazırlanması üzrə hazırlıq kurslarını davam etdirir. Növbəti kurslar 
Sual: Mən Azərbaycan Respublikasının vergi orqanında qeydiyyatdan keçmiş hüquqi şəxsəm və məndə müəyyən bir bankın terminalı, kassası var. Xaricilər gəldi və məndən mal almaq və öz kredit kartı etmək istədi. Terminal vasitəsilə bir çek vurmaq və malların siyahısı ilə bir faktura verirəm. kartından silinən pul avtomatik olaraq bankdakı bank hesabına köçürülür. Terminal yoxlama çekinə əlavə olaraq kassanın çekini pozmaq məcburiyyətindəyəm?